Wiatrak w Palczewie

Wiatrak w Palczewie jest wiatrakiem przemiałowym typu holenderskiego. Ten typ wiatraka stanowił inspirację do graficznego elementu logotypu projektu Pętla Żuławska. Już przed II Wojną Światową palczewski wiatrak uznano za zabytek techniki, mimo to używany był również po wojnie. Przez lata wiatraki były jednym z najbardziej charakterystycznych elementów krajobrazu Żuław. Obecnie ocalało ich niestety zaledwie kilka, ale tylko dwa - w Palczewie i Drewnicy (typu koźlak) są w zadowalającym stanie, choć wymagają remontów. W 1989 spłonął jeden z dwóch wiatraków w Drewnicy (holender) a w 2001 spłonął wiatrak w Wikrowie (holender). Z wiatraka w Łęczach na Wysoczyźnie Elbląskiej został tylko korpus.

Drewniane wiatraki są najbardziej charakterystycznym, a jednocześnie praktycznie już nieistniejącym elementem budownictwa żuławskiego. Niestety do chwili obecnej na obszarze Żuław Wiślanych dotrwały tylko cztery, z czego tylko dwa - w Palczewie i Drewnicy - są w stanie zadowalającym, choć wymagają remontu.

XIX wieczny wiatrak w Palczewie jest wiatrakiem przemiałowym typu holenderskiego. W latach sześćdziesiątych został przekazany w prywatne ręce. Kilka lat temu wiatrak był wystawiony na sprzedaż za 450 tysięcy złotych, nie znalazł się jednak żaden nabywca. Właściciel przeprowadził kilka lat jego częściowy remont, zabezpieczając obiekt od zewnątrz. Prace remontowe są obecnie prowadzone systematycznie. Już przed II Wojną Światową palczewski wiatrak uznano za zabytek techniki, mimo to używany był również po wojnie. Naprzeciw budowli znajduje sie dom z 1859r., który posiada ozdobny ganek wykonany przez cieślę.

Tradycyjne holendry stawiano na stałe, na gruncie, czasem na budynku, jak w przypadku nie istniejących już obiektów w Drewnicy i Wikrowie. Posiadały one co najmniej 3 kondygnacje.

Palczewski wiatrak ma jednak aż pięć kondygnacji i konstrukcję  drewniano-ceglaną. Dolna część korpusu jest zbudowana z cegły, ma przejezdną podstawę, w której umieszczone sa pomieszczenia magazynowe i otoczona jest nasypem ziemnym. Górna część korpusu - ośmioboczne ściany oraz obracana czapa są drewniane, pokryte gontem, wewnątrz składa się z trzech kondygnacji. Najwyższą część budynku stanowi ruchoma czapa wiatraka. Część źródeł podaje, że obiekt ma sześć kondygnacji: parter - 93 m kw., I piętro - 75, II piętro - 62, III piętro - 46, IV piętro - 36, V piętro - 36 m kw. Wewnątrz obiektu zachowały się niektóre urządzenia młyńskie. Wiatrak w Palczewie jest to wiatrak przemiałowy, oznacza to, że niegdyś służył do mielenia zboża.

Wiatrak typu holenderskiego
miał nieruchomy korpus na planie ośmioboku, z obracaną drewnianą głowicą. Zdolność obrotu czapy dachu o 360 stopni pozwalała na ustawianie powierzchni skrzydeł prostopadle do kierunku wiatru. Pierwotnie na czapie po przeciwległej stronie w stosunku do dużych skrzydeł znajdowały się mniejsze skrzydła. Mały wiatraczek za pomocą drewnianych przekładni zębatych samoczynnie regulował ustawienie czapy i dużych skrzydeł w stosunku do zmian kierunku wiatru. Czapa poruszała się na żeliwnych rolkach posuwających się po żeliwnym pierścieniu umocowanym na nieruchomej części wiatraka.

Palczewo
to wieś położona w powiecie nowodworskim, w gminie Ostaszewo na obszarze Żuław Wiślanych, nad Wisłą. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1321 r. Prawa chełmińskie nadał wsi wielki mistrz krzyżacki Ludolf König von Wattzau w 1344 roku osadzając na 40 włókach ziemi Dythericha Schoteisa wraz z towarzyszami. Przez Palczewo biegł w XIV wieku trakt handlowo-komunikacyjny z Gdańska do Elbląga. Istniała też przeprawa promowa do Steblewa, zlikwidowana w 1945 r. Obecnie wieś liczy 286 mieszkańców. Palczewo leży nad Wisłą, tuż przy wale przeciwpowodziowym, 14 km od Tczewa i 24 km od Malborka.

W Palczewie znajduje się też kościół filialny pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej zbudowano w 1712 r. Jest to jedyny drewniany kościół na Żuławach. Na dwuspadowym dachu pokrytym gontem umieszczona jest wieżyczka. Wewnątrz kościoła znajdują się niezwykle cenne barokowe organy z 1687 r. oraz ołtarz z 1754 r.

opr. Piotr Salecki

Wiatrak w Palczewie. Foto: archiwum spółki Pętla Żuławska

Archiwalne zdjęcia palczewskiego wiatraka. Być może doczekamy chwil kiedy zostanie w pełni odrestaurowany i powróci do dawnej świetności.

Panorama wiatraka w Palczewie - fot. Francula

Wiatrak w Palczewie przed remontem - fot. Jakub Łopatko

Wnętrze wiatraka w Palczewie - fot. Jakub Łopatko

Zabytkowy dom w Palczewie. Foto: archiwum spółki Pętla Żuławska